FİRDEVSİ -5

Mahmûd’un elçi‌leri, Tus’a ula‌şıp geri dönünceye dek altı ay kadar bu özgür düşünceli asîl insanın evinde sak‌landı. Firdevsî, emin olunca Herât’tan Tus’a, oradan da Taberistân’a, o bölgenin Şiî mez‌hepli padişahı “Sipehbud Şehriyâr”‌ın yanına gitti ve ona, “Bu Şâhnâme’de tamamıyla senin bü‌yük ve iyi geçmişlerinden söz edil‌mektedir.

İzin ver de bunu senin adına sunayım.”‌ dedi.

Ancak Mahmûd’un kılı‌cının korkusun‌dan titre‌yen bu adam, bu işin altına girmedi. Firdevsî’den, ricada buluna‌rak, Şâhnâme’nin başına aldığı ve onda Gazneli “Perestarzade”‌[1]nin sözün‌den cayma nedenine işa‌ret ettiği yüz beyitlik Mahmûd Hiciv-nâmesini yüz bin dirhem karşılığında suyla yıkayıp çıkarmasını istedi. Firdevsî de öyle yaptı.

Ama o hiciv-nâme, bazılarının zannettiğinin aksine ta‌mamen orta‌dan kalkmadı. Zira Firdevsî’nin onu Taberistan’a gitmez‌den önce yayın‌lamış olması akıldan uzak değildir.

Bu olaylardan sonra Firdevsî Taberistan’dan Horâsân’a döndü ve ümit‌sizlik ve amacına ulaşmamışlık yılları olan son yıllarını, Şâhnâme’de son gözden ge‌çirmeleri yapıp beyitlerine bazı eklemelerde bulunarak ge‌çirdi.

Ni‌hayet 411/1020 yılında doğduğu yer olan “Baj”‌da hayata gözlerini yumdu ve kendi mülkü olan bahçede, mezarının şu an bulunduğu yerde defnedildi.

Firdevsî’ye Şâhnâme dışında birkaç beyit, kıta ve bunların benzeri, ay‌rıca yayınlanmış da olan mutakarib bahrindeki Yûsuf ile Zuleyhâ man‌zumesi de nisbet edilmiştir.

Bu manzume, kesinlikle Firdevsî’ye ait değil‌dir. Bunun kendi‌sine ait olmadığının delilleri, bu kitabın aslında ayrıntılı bir şekilde yer almakta‌dır. Şu kadarını bilme‌liyiz ki söz konusu manzu‌meyi, Selçuklu Togânşâh b. Al‌parslan sara‌yındakilerden birisi, Firdevsî’nin ölümünden birkaç yıl sonra Herât’ta kaleme almış ve bu padi‌şaha takdim etmiştir.

Firdevsî’nin Şâhnâme’si İran’ın destan (kahramanlık) tarihini içer‌mekte‌dir.

Onun rivayetlerinin temelini Avestâ’dan, özellikle de Yaşatlar ve Yasnalardan başlamış ve Eşkânî ve Sâsânî dönemleri dinî ve tarihî ri‌va‌yetleriyle bezenerek İslâmî dö‌neme çekilmiş ve daha sonra da III/IX. yüz‌yılın ikinci yarısından men‌sur Şâhnâmelerde ve kahraman‌lık romanla‌rında düzenlenerek Firdevsî döne‌mine ulaşmıştır. Firdevsî’nin Şâhnâme’sinde rivayetlerinin sağlamlığını görmek için bu dönemin men‌sur eserlerine, özellikle de mensur şâhnâmelerden, yazılı kah‌ramanlık ve millî rivayetlerden söz ettiğimiz bölüme bakılmalıdır.

Yazdır