Mehdilik felsefesinin temelleri -1

Mehdilik felsefesinin temelleri iki yönden; yani illet-i gayi (ereksel neden) ve illet- faili (edimsel neden) yönünden incelenebilir.

1) Kamil insan ve illet-i gayi (ereksel neden) silsilesinde yer alması:

Âlemin yaratılışındaki ilahi hedef ve onun illet-i gayisi (ereksel nedeni), kâmil insandır. Bu hedef ve amaç da on dört masunun vücudunda tecelli etmiştir ve bu yüzden o, yeryüzünün hâkimi ve Allah’ın halifesidir.

Bu şekilde bir yönelişle İslam felsefecileri, yeryüzünde kâmil veli ve Halifetullah’ın olması konusuna ele almış ve onu kendi ilke ve delilleriyle ispatlamışlardır.

Felsefenin önderi Ebu Ali Sina, “Eş-Şifa”‌ kitabının bir bölümünde imam ve halife konusuyla ilgili olarak kâmil insanın batını, ahlaki ve ameli makam ve mertebelerini anlatarak şöyle diyor:

İşrak felsefesinde de, toplumun önderi ve imamı konusu ele alınarak gaybet konusuna teveccüh edilmiştir.

Şeyh İşrak Şehab-ud Din Suhreverdi, “Hikmet-ul İşrak”‌ kitabında imam, rehber, toplumun başkan ve rehberinin kısımları konusunu bahsederek kendi İşrak felsefesi kaynaklarına göre, bir toplumun yöneticisi, başkanı ve rehberinin taşıması gereken şartları beyan etmiştir. O bu hususta şöyle diyor: Âlem, hiçbir zaman hikmet (sağlam ilim), delil ve açıklamalara sahip olan birisinin varlığından boş kalmaz. Böylesi bir şahıs Allah’ın yeryüzündeki halifesidir ve yer ve gökyüzü olduğu sürece de bu şekilde devam edecektir. Sonuç olarak her zamanda, kâmil ilim ve amelin örneği ilahi bir şahıs, Allah’ın halifesi ve toplumun yönetimine sahip olacak ve hiçbir zamanda yeryüzü böyle bir insandan boş kalmayacaktır… Yönetimin ona ait olduğunu söylemekten maksadımız, onun yöneticilik makamını ele geçirmesi değildir. “İlahi İmam”‌ bazen açıktan devlet kurarak güç kazanır bazen de son derce bir gizliliğe (gaybet) bürünür. Bu imam, insanlar tarafından “Zamanın Kutbu”‌, “Zamanın Velisi olarak adlandırılan imamdır. Ondan bir iz olmasa dahi toplumun yönetimi ona aittir. Tabiî ki bu lider, ortaya çıkarak hükümetin başına geçecek olursa, o dönem nurla dolur.[2]

Allame Tabatabai, velayet risalesinde şöyle yazmaktadır: Velayet, kâmil insanın en son derecesidir ve şeriatın gelmesinin en son amacıdır.[3]

Allame Tabatabai, El-Mizan tefsirinde şöyle söylemektedir:

İhvan-us Sefa felsefecileri de kendi felsefelerinde, Mehdi (a.f.) konusunun önemine yer vermişler ve “gaybet ve zuhur”‌ (mehdilik) konusunu açıklamışlardır:

Onlar Mehdi’ye (a.f) ve onun, yeryüzünü, zulümle dolduktan sonra gelip, adaletle dolduracağına inanmaktadırlar.

…İmamlar için iki dönem vardır: Açıklık dönemi ve gizlilik dönemi. Açıklık döneminde, imamlar insanların arasında açıktadırlar ve gizlilik döneminde ise (insanların arsında olmalarına rağmen) tanınmıyorlar. Bu olay korkudan dolayı değildir. Ama gaybete çekilmiş imamın yaranları, onun yerini bilerek istedikleri zaman yanına gidebilirler ve eğer böyle olmazsa bir dönem için Allah’ın hücceti olmamış olur. Ama Allah-u Teala, hiçbir zaman mahlûkatı hüccetsiz bırakmaz ve insanlarla onun arasında olan bağı kesmez. İmamlar, açıklık döneminde de gizlilik döneminde de yeryüzünün direkleri ve Allah’ın gerçek halifeleridirler. Açıklık döneminde de gizlilik döneminde de, ölen birisi eğer zamanının imamını tanımamışsa, cahiliyet zamanın insanları gibi ölmüş demektir.[5]

Büyük âlimlerden bir grubu şöyle dediler: İnsanın yaratılış hedefi, tekâmüldür. Tekâmül, daha üstün bir varlığa bağlanmaktır ve üstün varlık da sadece Allah-u Teala’dır. Bu hedef, mutlaka bazı insanlarda gerçekleşmelidir. Eğer gerçekleşmezse, amacın dışına çıkılmış olur ve Allah’ın fiillerinde amacın dışına çıkılması da, onun acizliği veya cahilliği anlamına gelir ki bu da muhal bir şeydir. Ve bu insanlar, on dört masumların ta kendileridirler;[6] Yani illet-i gayi (ereksel neden) esasına göre âlemin yaratılış hedefi, kâmil insandır.

[1] Eş-Şifa, s: 455, beşinci bölüm. Menzume şerhinde Bu Ali Sina’nın ibareti şöyle gelmiştir: “Bu faziletlerin başı, iffet, hikmet ve cesarettir ve bunların toplamı da adalettir. Adalet, teorik faziletin dışındadır. Eğer birisi buna ilave olarak teorik fazilete de sahip olursa kurtuluşa ermiştir. Eğer birisi bunlara da ilave olarak peygamberlerin sıfat ve özellikleriyle sıfatlanırsa, insani eğitmen (türlerin şekillerinde eser sahibi) olur. Ve… Allah kullarının işleri ona sevk edilir; yani onlara tekvini ve teşrii velayeti olur. O, yeryüzünde hâkim ve Allah’ın halifesi olur. (Şerh-i Manzume, c: 4, s: 313.)

[2] Hikmet-i İşrak, Şeyh İşrak’ın yazdığı eserlerin toplamından, c: 2, s: 11–12; Şerh-i Hikmet-i İşrak, s: 23–24.

[3] Kitab-uş Şia, Henri Kerbon ile yapılan konuşmaların toplamı, s: 185–186.

[4] El-Mizan, c: 10, s: 89.

[5] Hana El-Fahuri, Halil-ul Cer, Tercüme, ayet, Abd-ul Muhammed, İslam âlemindeki felsefe tarihi, s: 207–208.

Mehdilik Doktrini 1

Mehdilik İnancı Nedir?